پلاتین چیست و کاربرد آن در صنایع
عنصر پلاتین یا پلاتینیوم با نماد شیمیایی Pt و عدد اتمی ۷۸ در دسته فلزات واسطه جدول تناوبی قرار دارد. این عنصر به رنگ سفید و خاکستری است و از ویژگی‌های آن می‌توان به شکل پذیری و رسانا بودن آن اشاره نمود. پلاتین یک فلز با ارزش بحساب می‌آید و در صنابع مختلف کاربرد دارد. از کمیاب‌ترین عناصر پوسته زمین می‌توان پلاتین را نام برد. این عنصر به صورت آزاد در طبیعت یافت می‌شود. همچنین همراه با پنج فلز خانواده پلاتین یعنی اسمیم، پالادیم، روتنیم، ایریدیم، رودیم مشاهده می‌شود. همه‌ی این ۶ فلز نادر بوده و ویژگی‌های مشابه یکدیگر دارند.
۱- پالادیوم
پالادیوم از فلزهای گروه پلاتینوم است و به رنگ نقره‌ای و سفید در طبیعت یافت می‌شود. این فلز در مقایسه با بقیۀ فلزهای این گروه کمترین چگالی و پایین‌ترین نقطۀ ذوب را دارد. این فلز کمیاب که یکی از گران‌ترین فلزات دنیاست بیشتر از معادن مس و نیکل به دست می‌آید. از پالادیوم برای تولید طلای سفید استفاده می‌کنند. این فلز می‌تواند مثل طلا به ورقه‌های نازک تبدیل شود. بیشتر پالادیم دنیا در دو کشور روسیه و آفریقای جنوبی تولید می‌شود. بد نیست بدانید، وقتی پالادیم با طلای زرد مخلوط می‌شود، آلیاژ آن به مراتب قوی‌تر از طلای سفید می‌شود.
۲- رودیم
رودیم یکی از فلزات گروه پلاتین، به رنگ نقره‌ای سفید، سخت و کمیاب است که قیمت و ارزش بسیار بالائی دارد. البته قیمت آن همچون دیگر فلزهای هم‌خانوادۀ خود نوسانات بسیار شدیدی دارد. مقاومت بسیار در مقابل فرسایش، درخشندگی و جلای بسیار زیاد از ویژگی‌های این فلز است. رودیم معمولاً در سنگ‌های حاوی پلاتین و نیکل همراه با دیگر فلزات گروه پلاتین یافت می‌شود. تولیدکنندۀ اصلی این فلز آفریقای جنوبی است. روسیه دومین تولیدکننده مهم رودیم است. رودیم در ساخت جواهرات کاربرد دارد. به طوری که حتی یک لایۀ بسیار نازک رودیم می‌تواند درخشش و جلای قابل توجه و مقاومت بالایی در مقابل فرسایش و تیرگی به جواهرات بدهد. رنگ خاص طلای سفید به دلیل همین روکش رودیم است. از رودیم به عنوان روکش نقره و جواهرات بدلی هم استفاده می‌شود.
۳- روتنیوم
روتنیوم هم یکی از فلزهای واسطه و یکی از انواع پلاتین است. روتنیوم معمولاً به عنوان یک عنصر جزئی در سنگ معدن‌های پلاتینوم یافت می‌شود. این عنصر در صنعت جواهرسازی هیچ استفاده‌ای ندارد و بیشتر کاربرد الکتریکی دارد.
۴- ایریدیم
ایریدیم فلزی از گروه پلاتینوم است که رنگی سفید، شبیه به پلاتین دارد اما کمی مایل به زرد است. به علت نقطۀ ذوب بالا، سختی و شکنندگی شکل و فرم دادن به ایریدیم بسیار مشکل است. به همین خاطر از پودر آن برای اهداف مختلف استفاده می‌شود. اصولاً از این فلز برای تهیۀ نوک خودنویس یا در تولید کاتالیزورها استفاده می‌شود. ایریدیوم در برابر خوردگی و فرسایش حتی تا دمای ۲ هزار درجه سانتی‌گراد هم مقاومت بسیار زیادی دارد. فراوانی این فلز در پوستۀ زمین کم است ولی در شهاب سنگ‌ها به وفور یافت می‌شود. این فلز در جواهرسازی کاربردی ندارد.
۵- اسمیوم
اسمیوم یک فلز سخت و شکننده به رنگ خاکستری متمایل به آبی است که در بعضی آلیاژها همراه پلاتین و ایریدیوم استفاده می‌شود. اسمیوم به خاطر چگالی بالا معمولاً به عنوان سخت‌ترین فلز که حتی از ایریدیوم هم سخت‌تر است، شناخته می‌شود. این فلز در میان خانواده پلاتینوم بیشترین دمای ذوب و پایین‌ترین فشار بخار را دارد و از آن در اتصالات الکترونیک استفاده می‌شود.
پلاتین چیست ؟
نام پلاتین از واژه اسپانیایی پلاتینا به معنی نقره کوچک بر گرفته شده است. در میان سایر فلزات پلاتین کمترین واکنش‌پذیری را دارد و از مقاومت بالایی در برابر خوردگی و حتی در دماهای بالا برخوردار است. خاصیت کاتالیزوری این فلز بسیار بالاست. اولین کاربرد پلاتین به بومیان اکوادور برمی‌گردد که این فلز را از شن‌های رودخانه به دست آوردن و از آن در ساخت طلا و جواهر استفاده نمودند. از پلاتین در ساخت جواهرات و مبدل‌های کاتالیست استفاده می‌شود. همچنین در تجهیزات پزشکی و دندان‌پزشکی، تجهیزات حرارت‌سنج برای کوره‌های الکتریکی، ابزارهای مخصوص آزمایشگاهی، پوشش موشک‌ها، دستگاه‌های مقاوم در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی، سوخت موتور جت و … کاربرد دارد. این فلز در نهشته‌های آبرفتی به خصوص نهشته نیکل یافت می‌شود. همچنین یک فراورده ثانویه مس و نیکل محسوب می‌شود. در سال ۲۰۱۰ تولید جهانی پلاتین به ۱۹۲ تن رسید و ۷۷ درصد سهم تولید به آفریقای جنوبی اختصاص دارد. بیشترین ذخیره پلاتین در معادن سنگ‌های آذرین بوچولد در آفریقای جنوبی است. معدن نیکل حوضه سادبری در کانادا و در نزدیکی شهر نوریلسک در روسیه معدن سنگ‌های آذرین نیکل و مس دو ذخیرگاه بزرگ دیگر این فلز هستند روسیه، کانادا، زیمباوه و امریکا در رتبه‌های بعدی تولید پلاتین قرار دارند.
کاربرد پلاتین
بیشترین کاربرد پلاتین در ساخت مبدل‌های کاتالیست خودروها است که گازهای سمی تولید شده از احتراق سوخت موتور را به دی‌اکسید کربن و اکسیژن تبدیل می‌کند. ساخت جواهرات دومین کاربرد پلاتین است که به دلیل شکل‌پذیری بالا و مقاومت در برابر خوردگی و تیرگی گزینه‌ی بهتری از طلا، نقره و مس است.
از دیگر کاربردهای پلاتین عبارتند از:
- سرمایه‌گذاری
- کلیدهای اشتعال
- داروهای ضد سرطان
- ساخت الکترودها
- موتورهای توربینی مانند جت
ویژگی‌های پلاتین
پلاتین یک فلز بسیار گران‌بها، چکش‌خوار، قابل انعطاف و براق است که در هیچ دمایی اکسیده نمی‌شود و به‌راحتی توسط اسیدها خورده و فاسد نمی‌شود. حتی نازک‌ترین لایه‌های پلاتینی هم مقاومت و استحکام بسیار بالائی دارند. این فلز کمی سخت‌تر از آهن خالص است و به راحتی فرسوده نمی‌شود. به همین خاطر، جواهرات حاوی این فلز به طور معمول شکل خود را حفظ می‌کنند و بهترین و ایمن‌ترین فلز برای پایۀ سنگ الماس هستند. درخشندگی سفید رنگ پلاتینوم هرگز از بین نمی‌رود، تغییر رنگ نمی‌دهد و درخشندگی آن همانند درخشندگی الماس است. گفتیم که پلاتین کمترین واکنش‌پذیری در بین تمامی فلزات را دارد و همچنین مقاومت و شکل‌پذیری بسیار بالایی هم دارد. مقاومت این فلز در مقابل تیرگی و خوردگی بسیار بیشتر از طلاست. همین خواص و ویژگی‌ها باعث شده تا دومین کاربرد اصلی این فلز در ساخت جواهرات باشد. وقتی پلاتینوم کاملاً خالص باشد، به رنگ نقره‌ای مایل به سفید خودنمائی می‌کند و در نتیجه به آبکاری نیاز ندارد. جواهرات پلاتینی بسیار محکم و انعطاف‌پذیر هستند و این خواص، آن را برای استفاده روزمره ایده‌آل کرده است. جواهرات پلاتینی حتی در صورت خراشیدگی هم رنگ، درخشندگی و وزن خود را از دست نمی‌دهد. این در حالی است که بقیۀ فلزها ممکن است درخشش یا رنگ اصلی خود را از دست بدهند یا دچار تغییر فرم شوند. همین ویژگی‌ها باعث افزایش بهای آن شده است. جالب است بدانید که برای شیمی‌درمانی برخی انواع سرطان از برخی ترکیبات دارویی حاوی پلاتین استفاده می‌شود.
فرق پلاتین با طلا سفید
با اینکه پلاتین و طلای سفید هر دو سایۀ نقره‌ای رنگ مشابه دارند و ظاهراً شبیه هم هستند، اما در واقعیت هیچ شباهتی با هم ندارند. این دو فلز از نظر مقاومت، قیمت، رنگ و دیگر ویژگی‌ها کاملاً با هم تفاوت دارند. در نگاه کلی می‌توان گفت، پلاتین سفیدتر، درخشان‌تر، مقاوم‌تر و گران‌تر از طلا سفید است. در واقع سنگین‌ترین و سخت‌ترین فلز سفید موجود در طبیعت، پلاتین است اما طلای سفید ترکیبی از چندین فلز است.
قیمت
در مقایسه پلاتین با طلا سفید باید بدانید که پلاتین بسیار کمیاب و متراکم است که همین موارد آن را به گران‌ترین فلز تبدیل کرده است. قیمت پلاتین بین دو تا پنج برابر گران‌تر از طلای سفید است. در نتیجه، خرید جواهرات از جنس طلای سفید به لحاظ اقتصادی مقرون‌به‌صرفه‌تر از جواهرات پلاتینی است.
تراکم و استحکام
پلاتین حدود ۲۰ درصد از طلای سفید متراکم‌تر است. ساختار متراکم پلاتین باعث شده تا در برابر خط و خش بسیار مقاوم باشد. در واقع پلاتینوم یکی از بادوام‌ترین فلزات برای ساخت زیورآلات قیمتی به شمار می‌رود. این فلز وقتی خراش بر می‌دارد، برخلاف طلا در طول زمان دچار خوردگی و فرسایش نمی‌شود. همچنین پلاتین قابلیت خم شدن دارد و به همین خاطر خیلی سخت دچار شکستگی می‌شود. برای این ویژگی‌ها، اغلب برای ساخت زنجیرهای حلقه‌ای از این فلز استفاده می‌شود. طلای سفید نیز دوام و پایداری خوبی دارد. اما استحکام آن به عیار طلا بستگی دارد؛ هر چه عیارش پایین‌تر باشد، به این خاطر که طلای کمتری در خود دارد، دوام بیشتری خواهد داشت. در مقابل، طلاهایی که عیار بالا دارند، چون میزان طلای مصرفی در آن‌ها بیشتر است و از آنجا که طلا فلز نرمی محسوب می‌شود، در نتیجه ممکن است استحکام چندان بالایی نداشته باشند. همچنین باید بدانید که طلای سفید در مجاورت مواد شیمیایی موجود در خانه بسیار آسیب‌پذیر است. اما پلاتین این مشکل را ندارد.
رنگ
یکی از دلایل گران بودن پلاتین این است که این فلز به طور طبیعی سفید است و برای رسیدن به این رنگ نیازی به ترکیب با مواد دیگر ندارد. اما رنگ طلای سفید که تا حدی نقره‌ای دیده می‌شود، به خاطر ترکیب آن با فلزاتی مثل نقره، پالادیوم و رودیوم است. آبکاری رودیوم در واقع فرآیندی است که باعث افزایش قدرت و همچنین رنگ سفید طلای سفید می‌شود. البته روکش رودیوم به مرور زمان از بین می‌رود و طلای موردنظر رنگ خود را از دست می‌دهد که باید دوباره تکرار شود. از دیگر موارد مقایسه پلاتین با طلا سفید باید بدانید که طلای سفید در اثر حرارت دیدن سیاه می‌شود، ولی پلاتین سیاه نمی‌شود.
خلوص
طلای سفید از ترکیب طلا با فلزات سفید دیگری مثل نقره، پالادیوم و نیکل ساخته می‌شود. یعنی دارای ۷۵ درصد طلا و ۲۵ درصد آلیاژ است. اما پلاتین شامل ۹۵ درصد پلاتین و ۵ درصد سایر فلزات است.
ضد حساسیت بودن
فلز پلاتین از ۹۵ درصد پلاتین و پنج درصد آلیاژهای خالص دیگر تشکیل شده است. از آنجایی به ترکیب شدن با مواد دیگر نیاز ندارد، این فلز ضد حساسیت است. به عنوان مثال، نیکل برای برخی افراد می‌تواند آلرژی‌زا باشد، اما در ساخت پلاتین از این فلز استفاده نمی‌شود. یا مقدار نیکل موجود در آلیاژ پلاتین به‌قدری زیاد نیست که حساسیت پوستی ایجاد کند. اما در ساخت طلای سفید، ممکن است از نیکل فراوانی استفاده شود که منجر به بروز خارش، قرمزی یا آزردگی پوست می‌شود. البته اگر طلا با رودیوم روکش شده باشد، مانع از برقراری تماس نیکل با پوست می‌شود. در این موارد باید حواستان به تمدید روکش رودیوم باشد.
وزن
به‌صورت کلی، مصنوعاتی که با پلاتین ساخته می‌شوند سنگین‌تر از نمونه‌های ساخته شده با طلای سفید هستند. این مسئله اهمیت چندانی ندارد مگر اینکه بخواهید مثلاً حلقۀ بزرگ‌تری بخرید که سنگی هم روی آن سوار شده باشد؛ بنابراین، پیش از خرید به این نکته توجه داشته باشید که قطعه طلای سفید یا پلاتین انتخابی خود را آیا قرار است هر روز استفاده کنید یا فقط برای مناسبت‌های خاص! مسلماً محصول سنگین برای استفاده روزانه چندان گزینه مناسبی نیست.
کلام آخر
با اینکه پلاتین فلز بسیار بادوامی است و کمترین میزان حساسیت پوستی را نیز ایجاد می‌کند، اما قیمت بالای آن یکی از معایبش به شمار می‌رود. در عوض طلای سفید قیمت بسیار ارزان‌تری دارد و افراد بیشتری توان خرید آن را دارند. ذر گالری گوهرآرا هر دو نوع طلا سفید و پلاتین قابل سفارش است در هر مدل، سبک و سلیقه‌ای که شما می‌پسندید با بهترین کیفیت، دقت و ظرافت.
برای بازدید از گالری گوهرآرا و جواهرات کلیک کنید.
